Gedachten en overtuigingen die we al lange tijd met ons meedragen, zonder dat we er ons nog bewust van zijn, worden automatische gedachten genoemd. Gedachtes die jouw gedrag aansturen zonder dat je dat waarschijnlijk doorhebt. Die gedachte gaat namelijk zo snel en gaat als vanzelf dat als je je gedachten zou opschrijven, deze waarschijnlijk niet op papier komt...
Bij automatische gedachten handelen je in feite als een automaat. Denk maar eens terug aan de laatste keer dat je met de auto een kruispunt nadert. Toen je rijles had, dacht je in zo'n situatie heel bewust na over je handelingen: nu moet ik afremmen, de koppeling intrappen en terugschakelen. De laatste keer deed je dat automatisch. We hebben in gedachten deze stappen zo vaak doorlopen dat ze nu automatisch gaan. Je bent je niet meer bewust van de reeks gedachten. Zo hebben we in allerlei dagelijkse situaties gedachten die ons gevoel en gedrag beïnvloeden, zowel in positieve als in negatieve zin.
Zo kan een vervelende situatie die je als kind mee hebt gemaakt, kan je op latere leeftijd dan onbewust aardig in de weg zitten. Een goed voorbeeld is de dame die als klein meisje door een hond is gebeten. Steeds als ze daarna een hond tegenkwam heeft ze bewust gedacht: "die gaat me bijten". Na een tijdje is die gedachte niet meer bewust. Er wordt alleen nog een gevoel van angst ervaren. Het gedrag is ook automatisch geworden. Ze steekt over of houdt de hond nauwlettend in de gaten. Omdat we ons niet meer bewust zijn van onze gedachten is het vaak lastig om deze automatische negatieve gedachten op te sporen. Vaak weet iemand die steeds vaker last heeft van verdriet, angst of steeds vaker een andere emotionele onbalans ervaart, niet eens zo goed waarom hij/zij zich zo voelt.
Automatisch denken wordt vele malen herhaald en heeft grote invloed op emoties die je brein weer op hol brengen en meestal is de inhoud beladen met een negatieve perceptie van het individu. De gedachte duurt slechts een paar seconden maar heeft een groot vermogen.
Zo kun je bijvoorbeeld de automatische gedachte hebben dat je niet goed bent in praten met onbekenden. Deze gedachte kan je onbewust behoorlijk in de weg zitten wanneer je gaat kennismaken met een nieuwe klant of op een netwerkevent waar je niemand kent. Of de automatische gedachte dat je "het niet goed hebt gedaan" op het moment dat je manager of leidinggevende vraagt of je ook hebt gekeken naar dit of dat bij het maken van je analyse. Ook die gedachte zit je vaak meer in de weg dan je je misschien realiseert. Soms krijgen we wel een onbehagelijk gevoel maar schakelen we dat met onze ratio uit en weigeren we ernaar te luisteren. Of stel je de manager voor die onder druk onbezonnen besluiten neemt. Zelf herkende hij dat niet maar tijdens een teamsessie konden collega's het ene na de andere praktijkvoorbeeld noemen. Hij bleek, na ooit te zijn aangesproken op te trage besluitvorming, de automatische gedachte te hebben ontwikkeld dat hij snel een besluit moet nemen. Of denk eens aan het meisje dat van nature niet veel praat. Als bescherming voor negatieve reacties leerde ze zichzelf aan om een goed verhaal klaar te hebben (soms zelfs verzonnen) maar had niet in de gaten dat ze in ongemakkelijke situaties oppervlakkig wordt en minder de diepte in durft te gaan.
Hoe vaker je een negatieve gedachte bewust of onbewust herhaalt, hoe groter de impact is. Onbewust heeft het impact op je gedrag. Gedachten zo eenvoudig als "Ik dien niet" of "ik moet (niet)" zijn al voldoende om een vermijdingsgedrag te ontwikkelen voor een volgende stap of actie die nuttig is om je doel te halen omdat er al een irrationele overtuiging is gecreëerd en het geheugen dat bij nieuwe ervaringen weer zal activeren.
Zo zal de gedachte "ik mag geen fout maken" of "ik heb het niet goed gedaan" er voor zorgen dat je steeds langer nodig hebt om een advies af te ronden. De gedachte dat je niet goed bent in het praten met onbekenden zal er onbewust voor zorgen dat je je minder natuurlijk gedraagt bij een eerste kennismaking met een klant of tijdens het netwerkevent als je de hobbel om er heen te gaan al over bent gekomen. Onbewust gedrag dat je in die situaties juist niet wilt laten zien.
Hoe ze te identificeren en te beheren?
Er zijn technieken om automatische gedachten te identificeren en te beheren. Bijvoorbeeld met het noteren van je gedachten en het bijhouden gedurende een periode. Het is echter niet altijd eenvoudig om niet-helpende gedachten op te merken. Soms wil je wel maar lukt het niet om daar echt tijd voor te nemen. Het vergt oefening, veel discipline en concentratie om je eigen gedachteproces te doorgronden, te analyseren en kritisch tegen het licht te houden. Je wilt immers dat wat altijd automatisch gaat, niet meer automatisch gaat.
Veel van de emoties en automatische gedachten worden veroorzaakt door vervormde ideeën, die je wilt identificeren. Als het dan niet meteen lukt of inzicht geeft, krijg je mogelijk zelfs weer een negatieve gedachte die je niet verder helpt.
Zeker als je merkt dat je al langere tijd niet lekker in je vel zit, al langere tijd loopt te piekeren en/of bij je zelf merkt dat je niet-helpende gedachten wel heel sterk aanwezig zijn, kan het handig zijn om niet alleen aan de slag te gaan. Soms is de automatische gedachte zo ingesleten of zijn we zo overtuigd van iets, dat je iemand nodig hebt die je helpt bewust te worden.